ΕΧΕΙ ΣΕΙΡΑ Η ΚΥΠΡΟΣ ;

Μετά την Ιρλανδία σειρά έχει η Κύπρος ; Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα για τους  πολλοί δυνατούς παίχτες της παγκόσμιας Ελίτ όσο οι «άλλοι» ασχολούνται με την Πορτογαλία την Ισπανία και τις υπόλοιπες χώρες χάριν της διάσωσης του Ευρώ.  

Κατά τη διάρκεια του 2010, η 2^η μικρότερη οικονομία της Ευρωζώνης αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη της κρίση από το 1974 με την τουρκική εισβολή. Ο αμερικανικός οίκος αξιολόγησης, Standard and Poors’s (S&P), προέβη σε υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας της Κύπρου από Α+ σε Α, στις 16 Νοεμβρίου θέτοντας το rating Kύπρου σε αρνητικό outlook ενώ αναμένονται ανάλογες κινήσεις και από άλλους οίκους. Η S&;P εντοπίζει αυξημένους κινδύνους από το υπερβολικά διογκούμενο πιστωτικό χαρτοφυλάκιο των τραπεζών μιας μικρής χώρας, τόσο στο εσωτερικό της, όσο και στο εξωτερικό βλέπε Ελλάδα, υπενθυμίζοντας εμμέσως το παρόμοιο πρόβλημα της Ιρλανδίας. Όμως το κυριότερο είναι ότι προειδοποιεί για «μετάσταση» των κινδύνων του χρηματοπιστωτικού συστήματος στο δημοσιονομικό ισοζύγιο. Υπενθυμίζεται ότι στις 21 Ιουλίου 2010, ο οίκος είχε θέσει τη διαβάθμιση της Κύπρου σε “Credit Watch Negative”, μετά την αδυναμία της κυβέρνησης να κάνει αποδεκτά τα φορολογικά της μέτρα από τη Βουλή.

Σύμφωνα με την παραπάνω αξιολόγηση, το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πλέον ευάλωτο σε πιστωτικούς κινδύνους που θα έχουν επιπτώσεις στα δημόσια οικονομικά. Τα τελευταία χρόνια  η ευημερία της Κύπρου αυξήθηκε χάρις στην ταχεία επέκταση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ο ισολογισμός του οποίου είναι 7 φορές το ΑΕΠ της χώρας. Στη Κύπρο, τα πιστωτικά χαρτοφυλάκια των τραπεζών είναι 280% του ΑΕΠ της χώρας, το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη. Το μεγαλύτερο μέρος των εξασφαλίσεων που έχουν οι τράπεζες είναι ακίνητα, των οποίων οι αξίες υπέστησαν μειώσεις τη τελευταία διετία. Από το 2007, τα πιστωτικά χαρτοφυλάκια των Κυπριακών τραπεζών μεγεθύνθηκαν ταχύτατα.  Εν μέσω διεθνούς οικονομικής κρίσης-γνωστής ως “sub primes”- οι κυπριακές τράπεζες χορήγησαν δάνεια άνω των 17δις Ευρώ μόνο στη κυπριακή αγορά, τριπλάσιο από τις καταθέσεις τους. Τόσο ο οίκος S&P, όσο και η Moody’s ανησυχούν ιδιαίτερα για τη ποιότητα του ενεργητικού των κυπριακών τραπεζών. Μεταξύ άλλων, o οίκος S&P τονίζει ότι η έκθεση του κυπριακού τραπεζικού συστήματος στα ελληνικά ομόλογα και σε ελληνικές επιχειρήσεις υπερβαίνει κατά 2,5 φορές το ΑΕΠ, ενώ επεκτάθηκε, επίσης, στη Ρωσία, Ρουμανία, Ουκρανία και Σερβία. Οι ενσωματωμένοι χρηματοπιστωτικοί κίνδυνοι των κυπριακών τραπεζών θα αυξηθούν σε περίπτωση που υποβαθμιστεί περαιτέρω η Ελληνική οικονομία.  Επιπλέον η κυπριακή κυβέρνηση έχει και άμεση έκθεση στους χρηματοπιστωτικούς κινδύνους λόγω των ειδικών ομολόγων που εκδόθηκαν το 2009 προς όφελος των τραπεζών (ανταλλαγή τους με το 5% του χαρτοφυλακίου χορηγήσεων των τραπεζών-αξίας 3 δις Ευρώ- με την εγγύηση της Κυπριακής Δημοκρατίας). Κατά την S&P  το ποσό των 3 δις Ευρώ, ως υποχρέωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, πρέπει να περιλαμβάνεται στο δημόσιο χρέος.

Ο συνδυασμός της κυπριακής και ελληνικής κρίσης, δημιουργεί πρόσθετους κινδύνους για τα κυπριακά τραπεζικά ιδρύματα, αλλά και για το κυπριακό κράτος που θα κληθεί να το στηρίξει σε περίπτωση που αυτά αντιμετωπίσουν σοβαρό πρόβλημα (πχ αύξηση μη εξυπηρετούμενων δανείων), όπως συνέβη στην Ιρλανδία… 

Αμέσως μετά την υποβάθμιση του κυπριακού rating, το Χρηματιστήριο Λευκωσίας (ΧΑΚ) επέστρεψε στο χαμηλότερο επίπεδο από τις αρχές Ιουλίου 2010, μέσω μαζικών ρευστοποιήσεων των μετοχών της Τράπεζας Κύπρου. Ο Υπουργός Οικονομίας της Κύπρου, , πριν ένα περίπου μήνα προέβη σε εξωτερικό δανεισμό για να καλύψει, εμπρόθεσμα, εξαμηνιαίες δημοσιονομικές ανάγκες, αποφεύγοντας το νέο αυξημένο κόστος χρήματος που προκαλεί η υποβάθμιση του κυπριακού rating. Για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις στο εσωτερικό της χώρας, υπερτόνισε σαν μοναδική αιτία της υποβάθμισης,  την έκθεση των κυπριακών τραπεζών στα ελληνικά χρεόγραφα.

ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Το ΑΕΠ δεν θα υπερβεί το +0.8 % (έναντι  1,7% το 2009), θέτοντας τέρμα στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της τελευταίας πενταετίας. Παρότι το ΔΝΤ προβλέπει αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,8 % το 2011, οι ελπίδες για ουσιαστική ανάκαμψη της οικονομίας αναβάλλονται για την περίοδο 2012-2013 και εξαρτώνται από την γενικότερη διεθνή συγκυρία.

Η ανεργία, ανήλθε στο 5,5% για το 2009, αλλά οι προβλέψεις για το μέλλον είναι δυσοίωνες : για το τρέχον έτος προβλέπεται να ανέλθει στο 6,5% και εκτιμάται ότι θα παραμείνει σε επίπεδα ανώτερα του 6% μέχρι το 2013. Μόνο το Σεπτέμβριο του 2010 η ανεργία αυξήθηκε κατά 17.3 % έναντι του αντίστοιχου μήνα του 2009. Ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 0,2%, κατά το 2009, δηλαδή αρκετά χαμηλότερα από αυτόν της ευρωζώνης (0,9%), εκτιμάται όμως ότι κατά το 2010 θα αυξηθεί αρκετά. Ήδη η Κύπρος, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat  παρουσιάζει το πιο ψηλό πληθωρισμό στην ΕΕ (+3.6% το Σεπτέμβριο και 3,4% τον Αύγουστο) ενώ τη περίοδο Ιανουαρίου- Αυγούστου 2010 ο δείκτης σημείωσε αύξηση 2,4 %. Το έτος 2009, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών παρέμεινε ελλειμματικό και  μειώθηκε στο 8,5 % του ΑΕΠ, έναντι 17,8% στο 2008 (λόγω μείωσης των εισαγωγών κατά 19%). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει έλλειμμα 7,1 % για το 2010 και 7% για το 2011.

Το έλλειμμα του προϋπολογισμού ενδέχεται να υπερβεί, το 2010, το 1 δις €, δηλαδή 6,1% του ΑΕΠ (κατά το ΔΝΤ & τη S&P θα σταθεροποιηθεί στο 6%) και εκτιμάται ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αυξηθεί κατά 10% του ΑΕΠ μέχρι το 2013. Με τα δεδομένα αυτά πιθανολογείται ότι η Κυπριακή Οικονομία  θα τεθεί υπό καθεστώς επιτήρησης από την Ε.Ε. (που ξεκίνησε προ μηνών τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος).

Το Δημόσιο Χρέος ξεπέρασε τα 9,5 δις. € το 2009, ή 55,2% του ΑΕΠ (48,4% το 2008), ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2010 υπερέβη τα 10 δις. Το μισό περίπου αυτού του ποσού αποτελεί το εξωτερικό της χρέος. Το ΔΝΤ και η S&P εκτιμούν ότι το δημόσιο χρέος αναμένεται να υπερβεί το 60,9% του ΑΕΠ στο 2010, το 79% το 2011 και το 80,2 το 2013, σε σύγκριση με το 48% του έτους 2008. Τα Δημόσια Έσοδα μειώθηκαν εντός του 2009 κατά  12%, έναντι του 2008, λόγω της γενικότερης επιβράδυνσης της οικονομίας, αλλά κυρίως λόγω της σημαντικής μείωσης των μεταβιβάσεων ακινήτων. Αξιοσημείωτη μείωση παρουσιάζουν τα έσοδα από την φορολογία των κεφαλαιουχικών κερδών (-75,4%), ενώ οι εισπράξεις από την φορολόγηση των εταιρειών (ενιαία κλίμακα 10%) μειώθηκαν κατά 10,5%. Μείωση σημείωσαν και οι εισπράξεις από τον Φ.Π.Α. που στα περισσότερα προϊόντα και υπηρεσίες ανέρχεται σε 15%. Το πρώτο 9μηνο του 2010 τα έσοδα από έμμεσους φόρους μειώθηκαν κατά 1,7 %., αλλά οι Κυπριακές Αρχές ευελπιστούν να συγκεντρώσουν στο τέλος του έτους το ποσό των 3 δις Ευρώ. Ο μεγάλος δε αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων (52.000) το 2009, σε συνδυασμό με το υψηλό μισθολόγιο (απορροφά το 33% του κρατικού προϋπολογισμού), αποτελεί μείζον πρόβλημα για τα δημόσια οικονομικά. Το πάγωμα νέων προσλήψεων και οι περικοπές που έγιναν σε υπερωρίες, οδοιπορικά (κλπ) των δημοσίων υπαλλήλων, κρίνονται θετικά μέτρα, αλλά ανεπαρκή για τη βελτίωση του δημοσιονομικού ισοζυγίου.

Σε δηλώσεις του, ο Πρόεδρος της Κύπρου, στο πλαίσιο της  Γενικής  Συνέλευσης της ένωσης επιμελητηρίων Κύπρου λίγες ώρες πριν την υποβάθμιση του rating της Κύπρου από την S&P, απεύθυνε δραματική έκκληση στα άλλα κόμματα και στους κοινωνικούς εταίρους για την βελτίωση των δημοσίων οικονομικών μέσω της άμεσης λήψης δημοσιονομικών μέτρων. Κατά τη S&P, η ψήφιση του προϋπολογισμού για το 2011 που περιλαμβάνει την εισαγωγή των ειδικών φόρων κατανάλωσης σε πετρελαιοειδή και καπνό, καθώς και η  εισαγωγή του συντελεστή (5%) στο  ΦΠΑ για τρόφιμα και φαρμακευτικά προϊόντα, θα είναι επαρκής  για μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος στο 4,5% του ΑΕΠ το 2011 (και ενδεχομένως η σταδιακή μείωσή του στο 2,5% του ΑΕΠ έως το τέλος του 2013). Όμως αυτό τα μέτρα δεν θα έχουν επιπτώσεις στο δημόσιο χρέος. Για  το δημόσιο χρέος, ο στόχος της κυβέρνησης για συγκράτησή του σε επίπεδα κάτω του 62,0% του ΑΕΠ κατά τα επόμενα έτη, θεωρείται πια ανέφικτος. Το Υπουργείο Οικονομίας επιδιώκει τη λήψη μέτρων με στόχο την αύξηση των εσόδων, όπως τη πάταξη της φοροδιαφυγής και της εισφοροδιαφυγής, εφαρμογή της «πολεοδομικής αμνηστίας», την επαναξιολόγηση του συστήματος φορολόγησης της ακίνητης ιδιοκτησίας και την  προώθηση της ανάπτυξης και των επενδύσεων, διατηρώντας ως βασικό κίνητρο το φορολογικού συντελεστή στα σημερινά, διεθνώς ανταγωνιστικά, επίπεδα του 10%. Όμως δεν έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα η συναίνεση των λοιπών κομμάτων, καθώς και των κοινωνικών εταίρων. Τον Ιούλιο 2010, απορρίφθηκαν από τη Βουλή σημαντικά σχέδια νόμων του προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης (πχ αύξηση εταιρικού φόρου και φόρου ακινήτων). Σύμφωνα με ΔΝΤ θα πρέπει επίσης, να μεταρρυθμιστεί ο τομέας κοινωνικής ασφάλισης και συντάξεων ώστε να γίνουν βιώσιμοι. 

Παρά το γεγονός ότι to World Economic Forum κατέταξε τη Κύπρο στην 40^η θέση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας (2010-2011) μεταξύ 139 χωρών (προπορευόμενη με διαφορά Ευρωπαϊκών χωρών όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Ελλάδα, η Κροατία, η Τουρκία, η Βραζιλία, η Ρωσία κλπ), οι προσδοκίες για γρήγορη ανάκαμψη της οικονομίας είναι ελάχιστες. Οι δύο κλάδοι στους οποίους στηριζόταν παραδοσιακά η Κυπριακή οικονομία, ο κατασκευαστικός και ο τουρισμός, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Ο τομέας των κατασκευών δεν δείχνει σημεία ανάκαμψης, τα επιτόκια είναι υψηλότερα της ευρωζώνης, τα νοικοκυριά υπερχρεωμένα ενώ για τον τουρισμό η περίοδος του 2009 ήταν  η χειρότερη των τελευταίων 12 ετών. Οι αφίξεις το 2009 ανήλθαν σε 2,1 εκατ. άτομα και ήσαν μειωμένες κατά 11%, έναντι του 2008. Για τη περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2010 οι αφίξεις σημείωσαν αύξηση κατά 1,3% χάρις στους Ρώσους και Γερμανούς τουρίστες που αντιστάθμισαν τη μείωση τουριστών από το Ην. Βασίλειο (-6,2%) και τη Σουηδία (-2,9%). Όμως η κυπριακή ξενοδοχειακή βιομηχανία απώλεσε 400 χιλ. διανυκτερεύσεις (ή πτώση κατά 12,8%), που αποτελεί τη χειρότερη επίδοση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για τους πρώτους 9 μήνες του 2010. Υπενθυμίζεται ότι η τουριστική κίνηση της Κύπρου βασίζεται, παραδοσιακά, στον εισερχόμενο τουρισμό από το Ηνωμένο Βασίλειο. Η οικονομική κρίση και η πτώση της στερλίνας έναντι του ευρώ, οδήγησαν στην ανωτέρω μείωση τουριστικής ροής από την συγκεκριμένη χώρα., από την οποία συνήθως  προέρχεται το 50% του συνόλου των επισκεπτών. Η Γερμανία και η Ελλάδα αποτελούν τους άλλους παραδοσιακούς επισκέπτες (περί τους 131 χιλιάδες επισκέπτες ετησίως από κάθε μια χώρα αντίστοιχα,  ή ποσοστό 6 %). Σημειώνεται ότι ο τουρισμός αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό τομέα της οικονομίας της Κύπρου αφού η συνεισφορά του στο ΑΕΠ υπολογίζεται στο 10% και η συνεισφορά της γενικότερης τουριστικής οικονομίας σε 21,5%., εξασφαλίζει δε περισσότερες από 60.000 θέσεις εργασίας (14% του εργατικού δυναμικού).

Διμερείς σχέσεις με την Ελλάδα

Οι διμερείς εμπορικές συναλλαγές το 2009 παρουσίασαν σημάδια μείωσης παρά την δυναμική τους ανάπτυξη μέχρι το 2008. Ο όγκος εμπορίου ανήλθε στα 1,34 δις Ευρώ (1,46 δις. το 2008). Η Ελλάδα συνέχισε να είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής προϊόντων της Κύπρου και το 2009, καθώς οι εξαγωγές της έφθασαν τα  1,13 δις Ευρώ (25% του συνόλου των Κυπριακών εισαγωγών). Το δε πρώτο οχτάμηνο του 2010, εν μέσω ελληνικής οικονομικής κρίσης, ανήλθαν σε 764 εκατ. Ευρώ και σημείωσαν αύξηση κατά 2% περίπου, σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2009. Οι εισαγωγές μας από την Κύπρο ανήλθαν το 2009 στα 213,4 εκατ. Ευρώ (18% των συνολικών Κυπριακών εξαγωγών). Τους  δε  πρώτους 8μήνες του 2010 περιορίσθηκαν σε 132,19 εκατ. Ευρώ. Η Κυπριακή αγορά, σύμφωνα με τα ανωτέρω στοιχεία, κατέχει την τρίτη θέση, από πλευράς σπουδαιότητας, για τα ελληνικά προϊόντα, μετά τις αγορές της Γερμανίας και της Ιταλίας. 

Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου οι Ελληνικές Επενδύσεις στην Κύπρο  το 2009 ήταν της τάξεως των 710,2 εκατ. Ευρώ (κυρίως σύσταση κυπριακών εταιριών ελληνικών συμφερόντων). Το 2008 οι Ελληνικές επενδύσεις ανήλθαν σε 140 εκατ. Ευρώ και σημείωσαν αύξηση κατά 44,3% έναντι του 2007. Τομείς στους οποίους παρατηρείται η μεγαλύτερη συγκέντρωση ελληνικών επενδύσεων είναι ο χρηματοπιστωτικός, η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών το εμπόριο, οι κατασκευές κα. Οι Κυπριακές Επενδύσεις στην Ελλάδα φθίνουν συνεχώς και δεν αφορούν άμεσες παραγωγικές επενδύσεις, αλλά επαναπατρισθέντα κέρδη κλπ θυγατρικών  ελληνικών εταιριών στη Κύπρο (μετά από τη φορολόγηση τους στη Κύπρο).    Το 2009 περιορίσθηκαν στο ποσό των 1,9 εκατ. Ευρώ ενώ το 2008 ανήλθαν στα 150 εκατ. Ευρώ  (σημειώνοντας  πτώση 61,1% έναντι του 2007). Παραδοσιακά, το μεγαλύτερο ποσοστό των άμεσων κυπριακών επενδύσεων κατευθύνθηκε στους τομείς τραπεζών (48,%), κατασκευών(35%) και μεταφορών/επικοινωνιών (13%). Κατά την τελευταία πενταετία οι συνολικές Κυπριακές επενδύσεις στην Ελλάδα  υπερέβησαν το 1,5 δις Ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας της Κύπρου είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένος και υπάρχει ισχυρή παρουσία Ελληνικών τραπεζών. Οι πέντε Ελληνικές τράπεζες (ΕΤΕ, ALPHA, ΠΕΙΡΑΙΩΣ, ΕΜΠΟΡΙΚΗ, EUROBANK) που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο έχουν ανοδική πορεία στον κύκλο εργασιών τους και κατέχουν μερίδια αγοράς σε χορηγήσεις και καταθέσεις της τάξης του 15,2% και 12,0% αντίστοιχα.